جامعیت اسلامنظریه مشهور شیعه بر آن است که آموزه‌های اسلامی به همه ابعاد زندگی فردی و اجتماعی انسان در هر زمانی نظر دارند و نیازمندی‌های او را پاسخ می‌گویند و با گذشت زمان محتاج آن نیستند که چیزی بر آنها افزوده شود. [۱]
مجموعه آثار، ج۳، ص۱۹۰.
فهرست مندرجات۲ - دلایل جامعیت دین اسلام ۲.۱ - قرآن کریم ۲.۲ - روایات معصومین ۲.۳ - دلیل عقلی ۳ - ملاک‌های جامعیت دین ۳.۱ - سازگاری و همراهی با فطرت ۳.۲ - آسانی و انعطاف پذیری ۳.۳ - نظرداشت نیازهای مادی و معنوی انسان ۳.۴ - ماندگاری و جاودانگی و تازگی ۳.۵ - سازگاری درونی ۳.۶ - خرد محوری ۳.۷ - اصل اجتهاد ۴ - پانویس ۵ - منبع ۱ - کامل بودن تعالیم اسلامتعالیم اسلام مجموعه‌ای است کامل از اعتقادات، اخلاقیات و احکام که به گونه منسجم و به هم پیوسته به وسیله امین وحی در اختیار انسان قرار گرفته است. این نظریه را نقل و عقل تایید می‌کنند. [۴]
پلورالیسم دینی، ص۲۵- ۹.
آیین اسلام از یک سو با وضع قوانین اجتماعی، راه سعادت جامعه انسانی را باز نموده است و از سوی دیگر، با پای فشاری بر فضائل اخلاقی، در پی کمال افراد انسانی است. بدین سان، مراد از جامعیت دین اسلام، توجه آن به همه زوایا مادی و معنوی زندگی انسان و بر آوردن نیازهای او است. هر آنچه انسان برای راه یافتن به سعادت دنیوی و اخروی نیاز دارد، در دین اسلام آمده است. نظریه جامع انگاری دین اسلام بر آن است که این جامعیت برخاسته از دو مؤلفه است: اول، جامعیت منابع آموزه‌های اسلامی که عبارت از قرآن و روایات بزرگان معصوم علیه‌السّلام است؛ دوم، جامعیت آموزه‌های دین اسلام.۲ - دلایل جامعیت دین اسلام۲.۱ - قرآن کریمقرآن تصریح می‌کند که این کتاب آسمانی به همه نیازهای انسان پاسخ می‌دهد و تعالیم ادیان پیشین را تصدیق می‌کند و مردمی را که ایمان می‌آورند، راه می‌نماید. قرآن، دین اسلام را جهانی می‌خواند و این گواه است بر جامعیت آن؛ زیرا دینی جهانی است که توان پاسخگویی به همه مردم جهان را داشته است و این امر تنها با جامعیت میسر خواهد شد. [۹]
کشف المراد، ص۳۸۶.
[۱۰]
کشف المراد، ص۳۸۷.
قرآن ، همچنین دین اسلام را جاودانه می‌داند و این نیز گواهی دیگر است بر جامعیت آن [۱۳]
شریعت در آینه معرفت، ص۲۰۸.
[۱۴]
جامعیت قرآن، ص۳۱- ۲۷.
۲.۲ - روایات معصومینروایاتی که بر جامعیت دین اسلام گواهی می‌دهند، بسیارند. از آن جمله است روایتی از امام باقر علیه‌السّلام که می‌فرماید، خداوند هر آنچه را امت به آن نیازمند است، در کتاب خود یا سنت رسولش بیان کرده است. روایتی نیز از امام علی علیه‌السّلام نقل است که می‌فرماید: «بدانید که قرآن، دانش آینده و حدیث گذشته را در خود دارد و دردهایتان را درمان می‌کند و امور فردی و اجتماعی شما را سامان می‌دهد.» نیز امام صادق علیه‌السّلام می‌فرماید: «خداوند در قرآن همه چیز را بیان کرده است.» ۲.۳ - دلیل عقلینفی جامعیت به معنای آن است که بپذیریم دین اسلام ناقص است؛ حال آنکه نسبت هر گونه نقص به اسلام خلاف عقل است؛ زیرا اولا با خاتمیت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم سازگار نیست و ثانیا بر خلاف قاعده لطف است [۱۹]
الالهیات، ج۲، ص۵۴- ۴۷.
و ثالثا نظریه تقصیر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در تبلیغ دین را تقویت می‌کند.۳ - ملاک‌های جامعیت دین۳.۱ - سازگاری و همراهی با فطرتهمراهی و همسازی کامل آموزه‌های اسلامی با فطرت و طبیعت انسان و جامعه انسانی، از ملاک‌های جامعیت دین اسلام است. انسان به نیروی فطرت خویش و از آن رو که دین اسلام با او اتمام حجت کرده است، می‌تواند حق را از باطل بازشناسد. [۲۱]
آموزش دین، ص۱۳- ۱۱.
۳.۲ - آسانی و انعطاف پذیریآموزههای اسلامی ناتوانی‌ها و کاستی‌های انسان را نادیده نینگاشته‌اند و نظر به آنها تدوین یافته‌اند به گونه‌ای که هیچ گاه او را به عسر و حرج نیندازند. ۳.۳ - نظرداشت نیازهای مادی و معنوی انساناسلام به نیازهای دنیوی و اخروی انسان توامان می‌نگرد و هیچ یک را فدای دیگری نمی‌کند و بلکه دنیا را مقدمه آخرت می‌داند و درخواست‌های معنوی و مادی انسان را به جای خود نیکو می‌شمارد. [۲۳]
ولایت فقیه، ص۲۱- ۵.
۳.۴ - ماندگاری و جاودانگی و تازگیتعالیم اسلام کهنگی نمی‌پذیرند و با گذشت زمان ، از تازگی نمی‌افتند و نظر به زمانی ویژه ندارند و ویژگی آینده نگری و دوراندیشی دارند. [۲۴]
المیزان، ج۱۷، ص۴۰۶.
۳.۵ - سازگاری درونیقوانین و مقررات و بایدها و نبایدهای هر آیینی آن گاه جامعیت می‌پذیرند که از سازگاری درونی نصیب برند و با یکدیگر در ستیزه نباشند. تعالیم اسلامی به گونه کامل از این ویژگی بهره مندند. ۳.۶ - خرد محوریآموزههای اسلامی، همگی، با خرد انسان همراه و همسازند و عقل آدمی بر آنها مهر تایید می‌گذارد. البته قلمرو این ملاک تا آنجا است که عقل بتواند مصالح و مفاسد را بازشناسد. [۲۵]
دین شناسی، ص۱۷۱.
[۲۶]
دین شناسی، ص۱۷۲.
۳.۷ - اصل اجتهادوجود اصل اجتهاد مستمر در آیین اسلام ملاکی دیگر است که جامعیت آن را تضمین می‌کند. اجتهاد مستمر به معنای استنباط احکام جزئی از قواعد کلی متن دین است. [۲۷]
رهبری در اسلام، ص۴۶۳- ۴۴۹.
امام خمینی یکی از شاخصه‌ها و ویژگی‌های اسلام را، جامع بودن قوانین و معارف اسلامی و رساندن مردم به سعادت دنیا و آخرت می‌داند. ایشان تاکید دارد که اسلام تنها عبادت و تعلیم‌وتعلم عبادی نیست، بلکه منشا بسیاری از احکام عبادی اسلام، حکمت‌های اجتماعی و سیاسی است. به اعتقاد امام خمینی مکتب اسلام مکتبی است که در تمام شئون فردی و اجتماعی، مادی و معنوی، فرهنگی و اقتصادی، سیاسی و نظامی دخالت و نظارت دارد و از هیچ نکته‌ای هرچند بسیار ناچیز که در طبیعت انسان و جامعه و پیشرفت مادی و معنوی او نقش دارد، فروگذار نکرده و تمامی موانع تکامل اجتماع و فرد را بیان کرده و در مسیر برطرف‌کردن آنها گام برداشته است. از نظر امام خمینی اسلام از بیان هیچ‌چیز غافل نبوده است [۳۱]
خمینی، روح‌الله، کشف الاسرار، ص۱۸۴، تهران، بی‌تا.
و برای همه ابعاد وجودی انسان برنامه دارد. ایشان، با تاکید بر بعد تربیتی اسلام معتقد است اسلام مکتب انسان‌ساز است و برای تمام مرحله‌های تکامل انسان از همان دوران جنینی و دوران کودکی تا مراحل تهذیب نفس و سیروسلوک برنامه دارد. ازاین‌رو علاوه بر جنبه‌های فردی به روابط اجتماعی انسان در جامعه و همچنین ارتباط جامعه اسلامی با سایر جوامع توجه کرده است. امام خمینی تاکید دارد که قرآن کریم و سنت، شامل همه دستورها و احکامی است که برای سعادت بشر نیاز است و بر همین اساس است که قرآن خود را «تبیان کل شی» معرفی کرده است. این کتاب آسمانی کامل‌ترین و جامع‌ترین کتاب شریعت است. [۳۷]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۱، ص۷۳۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۴ - پانویس۵ - منبع• فرهنگ شیعه، برگرفته از مقاله«جامعیت اسلام». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |